Á öldinni sem leið bjó kall nokkur, að nafni Guðmundur, í ónefndum bæ á Austurlandi. Var hann talinn smáskrítinn í háttum og sérlundaður nokkuð. Einu sinni sem oftar blöskraði einhverjum sérviskan í kallinum og varð að orði: Þarftu alltaf að vera með þessa óskapa sérvisku, Guðmundur? Réttir þá kall úr sér og svarar með nokkrum þjósti: Mér hefur nú alltaf fundist sérviskan ögn skárri en ekkisens bölvuð samheimskan.
Nú mun farið að kalla þetta flathyggju á fagmáli, en hræddur er ég um að Guðmundi þessum hefði fundist það orð heldur bragðdauft og lítt til þess fallið að lýsa fyrirbærinu.
Nei, Guðmundur vissi sem var að samheimskan er ekkert grín og hefur eflaust fundist hörmulegt til þess að vita hve margir öpuðu umhugsunarlaust einhverja vitleysuna hver eftir öðrum.
Það væri til að æra óstöðugan að tíunda alla þá yfirgengilegu afskræmingu á manneðlinu sem viðgengist hefur frá því sögur hófust og rekja má til samheimskunnar. Gömul siðvenja þróast í ósið og að lokum í viðurstyggilegan hrylling. Nægir þar að nefna hefðbundnar refsingar ýmiss konar, sem ekki hvað síst var beitt við varnarlaus börn og blásaklausar konur. Og nú er ég ekki að tala um einhvern ósóma í fjarlægum löndum, heldur um niðursetningana okkar, blessaða, sem höfðu ekki annað til saka unnið en missa föður sinn og móður, og svonefndar hórkonur. Þær höfðu þó framið það eitt sem kvölurum þeirra var kærast, en var drekkt fyrir vikið á hátíðasamkomum. Og enginn sagði neitt, nema þá einn og einn sérvitringur, sem ekki var tekið mark á hvort eð var, af því hann batt ekki bagga sína sömu hnútum og samferðamennirnir.
En það var nú á öld fáfræði og villimennsku, kynni einhver að segja. Og sei, sei. Ekki veit ég betur en ýmislegt þess háttar hafi verið í fersku minni afa og ömmu, en vera má að sumum finnist langt síðan þau voru á dögum enda óþarft að seilast um hæl. Nóg eru dæmin úr nútímanum.
Nú á tímum er alþýðufólki refsað á annan hátt. Það er féflett af ósvífnum bröskurum sem koma fyrirætlunum sínum til leiðar með öflugri markaðssetningu, úthugsuðum auglýsingum og áróðri. Hvaðan þeir fá til þess fjármagn er verðugt rannsóknarefni, en líklega ekki fyrir neinar veimiltítur í hópi rannsóknarblaðamanna, ef einhverjir eru. Af skrumi þessu láta allt of margir blekkjast og ánetjast hugmyndum og hlutum sem eru í algjörri andstöðu við væntingar þeirra og óskir um hamingjuríkt líf.
Það er kaldhæðni örlaganna að voldugum tískuhönnuðum skuli hafa tekist að koma þeirri flugu í höfuð þorra fólks, með hörmulegum afleiðingum, að holdlausar konur séu eftirsókarverðastar í heimi hér.
Síst minni furðu vekur allt það endemis drasl sem fólk fæst til að kaupa dýrum dómum að áeggjan þeirra óprúttnu, sem haldnir eru ólæknandi gróðafíkn. Æfingatækin og áhöldin sem gera eiga menn heilbrigða og skinhoraða á svipstundu, ásamt með vænum skammti af töfralyfjum, fæðubótarefnum og frískandi töflum. Hver gerðin af annarri af flottari og fulkomnari tölvum sem verða úreltar hraðar en hönd á festir, allar reiknivélarnar, græjurnar og hljómtækin sem verða eftir inni í skáp eða er hent á haugana þegar rýma þarf fyrir nýrri típu. Risavaxin einbýlishús þar sem ranglað er gafla á milli án þess að hitta nokkurn mann. Rándýr húsbúnaður sem eingöngu er hafður til sýnis. Æ tröllauknari jeppar sem bera að lokum eigendur sína ofurliði. Flugeldar fyrir miljónir hverfa upp í dumbunginn og þokuna. Heilu skipsfarmarnir af alfræðiorðabókum sem enginn lítur nokkru sinni í. Konur troða sér í háhælaða skó og geta eftir það ekki gengið óstuddar. Karlar klæðast níðþröngum buxum og bíða stundum við það varanlegt tjón þar sem þeim kemur verst.
Allt vegna þess að gróðapungunum hefur tekist ráðabrugg sitt, að rugla fólk svo í ríminu að það veit ekki sitt rjúkandi ráð og lætur á endanum berast að feigðarósi auðhringanna. Á einföldu máli heitir þetta að láta hafa sig að fífli og hefur það, ég best veit, hingað til ekki þótt par fínt á Íslandi.
Hámark samheimskunnar í nútímanum verða þó að teljast reykingarnar. Ég held það hafi verið Mark Twain sem sagði: Það getur ekki verið að guð hafi ætlast til að maðurinn reykti, því annars hefði hann útbúið reykháf upp úr hausnum á honum.
Reykingar eru í svo hróplegri andstöðu við manneðlið að engu tali tekur. Við þurfum ekki annað en stinga nefinu fyrir slysni í dyragættina á reykingakofa eða í námunda við eitthvað sem er að brenna og gefur frá sér reyk, þá náum við ekki andanum lengi á eftir, engjumst sundur og saman í krampakenndum hóstaköstum svo augun ætla út úr höfðinu á okkur og tvísýnt er lengi um lifur og lungu. Þegar okkur tekst loks að ná lífsandanum í okkur aftur erum við alls hugar fegin og heitum því að koma aldrei nálægt þvílíkum eiturgufum framar.
Ekki veit ég hvernig tekist hefur að ljúga því upp að af reykingum gætu menn haft einhverja nautn. Því hún er engin, eða svo nauða ómerkileg að það tekur varla að hafa orð á því. Ég tala af reynslunni, enda fátt sem ég skammast mín jafn mikið fyrir og að hafa verið að fikta við þennan fjanda hér í eina tíð. Orðin “tóm tjara” lýstu þessu ansi vel, áður en menn komust að því, að í bland við tjöruna er talsvert magn af hættulegum geislavirkum efnum og skordýraeitri, fyrir utan ýmislegt annað ókræsilegt gums sem ekki hefur enn tekist að efnagreina.
Jóhannes í Bónus er sérvitringur. Hann selur ekki sígarettur og tapar á því tugum miljóna á ári hverju. Þessu hefur hingað til ekki verið haldið á lofti og sannast þar hið fornkveðna, að fár bregður hinu betra ef veit hið verra. Ekki veit ég hvað sú ekkisens bölvuð sérviska á að fyrirstilla hjá manninum en ekki er að sjá að honum farnist illa í viðskiptalífinu fyrir því. Hann er reyndar ágætt dæmi um kjarkmikinn athafnamann sem þorir að gefa samheimskunni langt nef og fara sínar eigin leiðir, jafnvel þótt það kosti hann stórfé. Það gæti meira að segja læðst að manni sá grunur að hann hafi ýmislegt fleira að leiðarljósi en bara það eitt að græða peninga. Það er trúa mín að hann muni í fyllingu tímans gerður að heiðursfélaga í félagi íslenskra sérvitringa og að þetta með sígaretturnar muni nægja til að halda nafni hans á lofti um ókomna tíð, hvað sem líður öðrum afrekum hans, sem eru þó all nokkur.