Eina spekin, sem við getum vænst að ná,
er speki auðmýktarinnar.
(T. S. Eliot.)
Oft kími ég með sjálfum mér þegar ég rekst á greinar í blöðum og tímaritum um nýjustu kenningar vísindamanna um uppruna alheimsins. Fjarri sé það mér að gera lítið úr þrotlausri viðleitni andans manna og kvenna fyrr og síðar að afla nýrrar þekkingar,þrautseigju þeirra og atorku við að auka skilning okkar á eðli hlutanna ytra sem innra. Margar uppgötvanir þessa ágæta fólks hafa orðið mannkyninu til mikillar blessunar þótt aðrar séu vandmeðfarnari og kalli á meiri þroska en mannskepnan hefur enn til að bera. Mér finnst fara vel á því að kalla tegundina homo sapiens, mannskepnu, þar sem við erum, að því er virðist, að hluta til dýr en að hinu leytinu viti borin umfram hin dýrin, þó að vissulega megi færa að því máttug rök að eðlishvatir þeirra og náttúrufylgni séu í engu síðra vit þegar til lengdar lætur, en okkar glóra. En það er önnur saga og of langt mál upp að taka hér. Nei, það sem veldur brosi mínu við lestur þessara greina er sá eiginleiki okkar tegundar að upphefja sig og ofmetnast af unnum afrekum. Oftar en ekki má af þessum greinum skilja að aðeins eigi eftir að fínpússa ofurlítið kenninguna um uppruna alheimsins. Orðin svarthol og stóri hvellur notuð á víxl sem alkunn sannindi þótt gefið sé í skyn að smá viðbót og frekari útfærsla sé ef til vill í sjónmáli. Það er þessi himinhrópandi skortur á auðmýkt sem vekur mér alltaf jafnmikla furðu. Að þetta fólk skuli eitt andartak láta sér detta í hug að það muni einhvern tíma verða nokkru vísara um uppruna alheimsins getur varla flokkast undir annað en heimsku í orðsins fyllstu merkingu. Því auðvitað veit hvert mannsbarn í hjarta sínu að guð skapaði heiminn á undursamlegan hátt og gaf því vitund til að skynja tilvist hans. Enda fellur það í stafi yfir þeim undrum sem bíða við hvert fótmál. Það lítur stjörnur himinsins og drúpir höfði í lotningu. Það baðar sig í sólargeislunum og gleðst. Það svalar þorstanum í lindinni og þakkar. Það hlustar á söng fuglanna og fagnar með þeim. Það veltir sér í grasinu, teygar ilm blómanna og blessar jörðina. Auðvitað grætur þetta mannsbarn líka ef það rekur sig á eitthvað hart, brennir sig í eldi eða verður fyrir barðinu á illskunni, en það leitast við að læra af reynslunni, sætta sig við takmörk sín í efnisheiminum og lifa í sátt við guð og menn. Engum sem hefur til að bera snefil af heilbrigðri skynsemi hefur heldur dottið í hug að það sé auðvelt að vera mannskepna. Þessi vera sem í senn er búin dýrslegum hvötum og dæmd til að skynja guðdóminn. Veikburða og sársaukafull viðleitni hennar til að sætta þetta tvennt hefur beint henni um marga refilstigu og oft hefur sýnst torvelt að ná nokkrum áttum á þeirri leið. Og nóg er svo sem á hana lagt þótt hún glati ekki fjöreggi sínu, hinum undursamlega hæfileika barnsins til að skynja kraftaverkið í lífinu. Það er sannarlega engin tilviljun að mestu hugsuðir mannkynsins hafa talið dyggðir á borð við einfaldleika og sakleysi helstar til þess fallnar að opna okkur hlið himnaríkis, bæði þessa heims og annars. En aftur að vísindamönnum og afrekum þeirra. Nýlega horfði ég á sjónvarpsþátt sem kallaðist Spekingarnir spjalla og voru hringborðsumræður nýbakaðra Nóbelsverðlaunahafa. Ekki veit ég á hverju ég átti von en fjandakornið ekki því sem út gekk af munni nokkurra þessara spekinga. Firrtu þeir sig allri ábyrgð á sínum minnstu bræðrum og kváðust síst hafa skyldum að gegna gagnvart mannkyninu. Hrokinn og rembingurinn var slíkur að mig setti hljóðan að þætti loknum. Og ég spyr sjálfan mig enn og aftur. Hvernig getur á því staðið að þessir menn eru á þann veg orðnir að varla getur flokkast undir annað en siðblindu. Kannski hafa þeir blindast af glýju titla, metorða og verðlauna og tekið sjálfa sig í guðatölu. Hver veit? Ef til vill vantaði bara konur og börn í þáttinn. Reyndar læðist að mér sá grunur sem ég skrifa þessi orð að ýmsir í þeim hópi væru betur komnir að þessum æðstu vegtyllum mannkynsins en sumir þeir sem sátu umræddan hringborðsfund.