Ekkert gerir mann sorgmæddari
en að sjá vængbrotinn fugl. (E.B)
Í febrúar ár hvert dreymir mig lóuhópinn. Ég sé hann koma af hafi og tylla sér á nesið. Þar er eins og einn fugl fari, svo samtaka eru lóurnar. Svartar, hvítar og guldröfnóttar spígspora þær fram og aftur, stinga nebba í mosa eða poll, hagræða fjöðrum og gefa frá sér hið tvítóna kvak sem hittir okkur íbúa norðurhjarans í hjartastað. Sá fyrri boðar fögnuð, birtu og blóm í haga en svo kemur hinn angurværi, ljúfsári tónn sem minnir okkur á hverfulleik lífsins og hve fljótt haustar að á ný.
Og mér hlær hugur í brjósti. Ég veit að senn koma fyrstu vorboðarnir að sunnan með fjaðraþyt og söng og lækir taka að hjala með fyrirheit um bjartar nætur og unaðsstundir við vötn til fjalla þar sem óðinshanar og himbrimahjón dvelja sumarlangt og eiga sér þá ósk heitasta að koma ungum sínum á legg.
Hann er út um allt eins og óðinshani, segir fólk þegar það vill lýsa athafnasömum og fljótvirkum einstaklingi. Óðinshönum gleymir enginn sem einu sinni hefur séð og fylgst með þeim þar sem þeir skoppa og kvika í vatnsskorpunni hraðar en auga á festi. En þeir eru gæfir, gæfari en flestir fuglar, flögra rétt á undan manni þar sem maður gengur á vatnsbakkanum, undrast leiftursnöggar hreyfingarnar og dáist að brúnu flosinu á bringu og baki. Og þau hjala við mann, hjónin. Segja frá ætinu við vatnið og afkomumöguleikum, frostnóttunum þremur fyrst í vor. Hávaðaroki sem feykti burt hreiðrinu sem nýbúið var að byggja, áhyggjunum af því að vera orðin fullseint á ferðinni með ungana. Og svo eru þau horfin út í buskann, en sjálfsagt ekki án þess að kasta á mann kveðju og þakka fyrir spjallið, þótt ég heyri það ekki með mínu klunnalega eyra.
Sumum finnst himbriminn fallegasti fugl landsins þar sem hann líður áfram, stór og tígulegur í sínum glæsta skrúða, konungur vatnsins með hljómþýðara ú-a-ú en nokkur önnur lifandi vera. En vei þeim sem ógna ungunum. Himbriminn hefur flugbeitta trjónu sem hann beitir miskunnarlaust gegn óboðnum gestum í eggjaleit.
Straumöndin, segja hinir. Straumöndin í bláu, hvítu, brúnu og rauðu, með augnskugga málaða af drottni sjálfum, þar sem hún strikar flúðir og straumbönd, lætur ölduna bera sig og ungahópinn inn í lygnuna undir ilmandi grónum bökkum.
Ekki er maríuerlan miklu síðri, íklædd hvítu, svörtu og gráu, með sitt íðilfagra stél sem hún dillar í sífellu um leið og hún tístir og syngur undurblítt, birtunni og gróandanum til dýrðar enda ekki erfitt að trúa því að hún sé sendiboði guðanna.
Þegar spóinn vellir graut þá er úti öll þraut, segir máltækið. Og hinn háfætti konungur holta og mela spígsporar kotroskinn um landareign sína sæll í þeirri vissu að einungis örfáum útvöldum auðnist að líta hreiðurstað hans. Svo vel er hann á verði og óþreytandi að fylgjast með öllum ferðum í námunda við heimkynni sín enda meistari í því að afvegaleiða tvífætlinga með háværu velli og flögri út og suður.
Hrossagaukurinn gerir að gamni sínu með stélfjöðrunum á svo tilþrifamikinn hátt að allir sem á hlýða upptendrast lífsgleði og taka til að hlæja. Flauelsmjúka hnoðra teymir hann svo beint úr eggjaskurninu út í móa og fóstrar í felum meðan vængstubbarnir lengjast.
Krían er þó kjarkmest þar sem hún leggur til atlögu við hverja ófreskjuna af annarri sem vogar sér að nálgast varpið. Æðarfugl, tjaldur og sandlóa njóta öll verndar hennar sumarlangt og sitja í friði að búum sínum. Þetta undralétta fis. Ekkert nema vængir og eldrauður goggurinn með hamslaust hugrekkið að vopni. Það eru ekki nema hraustustu berserkir sem hætta sér inn fyrir víglínuna, og er þá spurt að leikslokum.
Náið er fylgst með komu kríunnar til landsins og er hún enn öruggari vorboði en lóan. Fréttin berst eins og eldur í sinu um landið þvert og endilangt. Krían er komin. Allir fjölmiðlar sperrast við að verða fyrstir með þessi góðu tíðindi og ef til vill mætti segja að fátt gleðji geð guma meira á ísa köldu landi en fréttin um að lóan sé komin. Margir minnast blaðamanns á ónefndu dagblaði hér í Reykjavík sem var ákafur aðdáandi kríunnar. Áratugum saman sá hann um að flytja landsmönnum þessa frétt, hafði enda góð tengsl við útnesjamenn og vitaverði. Einu sinni var þó þessi ágæti blaðamaður sendur brýnna erinda til London að vorlagi og tyllti krían sér á landið á meðan. Fékk hann svohljóðandi hraðskeyti frá vinnufélögum sínum: KRÍAN ER KOMIN. HVAÐ EIGUM VIÐ AÐ GERA?
En áfram með farfuglana sem lífga upp á tilveruna hver með sínu móti.
Stelkurinn skartar bleikrauðum háleggjum, stígur gjarnan á mæninn undir kvöld og segir tíðindi dagsins hvellum rómi.
Steindepillinn skellir í góm í urðinni og skýst á milli steina.
Þegar smyrillinn kemur þjótandi eins og eldibrandur úr heimkynnum sínum í gilinu er hætta á ferðum og um stund verður allt kyrrt. Ekkert heyrist utan þytur sterklegra vængja.
Svo sperrir jaðrakaninn sig í blánni og þenur fagurrautt brjóstið áður en hann hefur sig á loft og spýtir úr sér tvírrandi tóni.
Þúfutittlingurinn leynist í litlum holum í þýfi og veltir ungviðinu út um munnann eina nóttina svo lítið ber á.
Og hreiðrin. Að fá að líta í körfu sem gerð er úr þúsundum tága og stráa, sjá á botninum sex fagurgræn egg sem þrastapabbinn syngur óð um í miðnætursólinni. Seinna setur maður stút á munninn, sýgur inn loftið og sér hungraða gogga opnast í eldrauð gin sem ólm eru í orm. Ef heppnin er með sést stundum stuttfjöður stinga sér af barði ofan í lautu.
En fyrr en varir er komið hausthljóð í vindinn. Lóurnar fara að hópa sig, fljúga fram á dal og dvelja þar í æfingabúðum uns byrjar til ferðarinnar miklu um óravegu í hafi.